Tuesday 18 January 2011

Κλίμα...κατά παραγγελία

Θεωρία συνωμοσίας, όπλο μαζικής καταστροφής, ή μήπως η μοναδική δικλείδα ασφαλείας που διαθέτει η ανθρωπότητα απέναντι στην επερχόμενη καταστροφή του πλανήτη; Από όποια σκοπιά και αν το αντικρίζει κανείς, το ενδεχόμενο «χειρισμού» του κλίματος προσελκύει ολοένα και μεγαλύτερη προσοχή- ιδιαίτερα όταν οι προσπάθειες για τη λήψη προληπτικών μέτρων κατά της κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμιο επίπεδο εξακολουθούν να καταλήγουν σε αδιέξοδο.

Σύμφωνα με δημοσιεύματα στα διεθνή ΜΜΕ, η γεωμηχανική του κλίματος, δηλαδή του ελέγχου του κλίματος με σκοπό την άμβλυνση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, έχει πια ενταχθεί στις στρατηγικές, που εξετάζουν οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο ως «έξοδο κινδύνου» από μία αναπόφευκτη οικολογική καταστροφή- με τη διαφορά ότι καμία δεν το παραδέχεται επισήμως.

Τον περασμένο Μάρτιο, κλιματολόγοι από κάθε γωνιά του κόσμου συναντήθηκαν στην Καλιφόρνια, με στόχο τη διαμόρφωση ενός ρυθμιστικού κώδικα για τη διεξαγωγή ερευνών και πειραμάτων. Χρηματοδότης της «κλειστής» συνάντησης δεν ήταν άλλος από τον Bill Gates, ο οποίος επενδύει αξιόλογα ποσά στην εταιρία «Intellectual Ventures».

Το ερευνητικό πρόγραμμα της εν λόγω εταιρίας ονομάζεται «StratoShield» και προβλέπει την διοχέτευση διοξειδίου του θείου στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας με στόχο τη δημιουργία ενός τεχνητού «σκιάστρου», που θα συμβάλλει στην πτώση της θερμοκρασίας της γης.

Το παράδειγμα του Gates έχουν ακολουθήσει και άλλοι δισεκατομμυριούχοι, όπως ο Richard Branson της Virgin. Στο μεταξύ, ρωσική επιστημονική ομάδα με επικεφαλής τον αφισβητία της κλιματικής αλλαγής Yuri Izrael, έχει ήδη δοκιμάσει με επιτυχία αεροψεκασμούς από ελικόπτερο, ενώ σχεδιάζει και ένα νέο πείραμα σε μεγαλύτερη κλίμακα.

Και αν οι θεωρίες συνωμοσίας κρύβουν μια δόση αλήθειας, ο εκτεταμένος ψεκασμός της ατμόσφαιρας με υλικά σκίασης και άλλες, αμφιλεγόμενες τεχνικές, δεν αποκλείεται να έχουν ήδη τεθεί σε εφαρμογή. Μάλιστα, κάποιοι αποδίδουν τα ακραία καιρικά φαινόμενα, που τα τελευταία χρόνια πλήττουν κάθε γωνιά του πλανήτη, σε μυστικές προσπάθειες χειρισμού του κλίματος.

Τα σύννεφα στην υπηρεσία της επιστήμης;

Οι τεχνικές γεωμηχανική του κλίματος χωρίζονται σε δύο γενικές κατηγορίες: Η πρώτη στοχεύει στην αφαίρεση του διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και η δεύτερη στη διαχείριση της ηλιακής ακτινοβολίας. Για παράδειγμα, στην πρώτη κατηγορία εντάσσεται η ενίσχυση της θαλάσσιας χλωρίδας που απορροφά CO2, αλλά και η κατασκευή δέντρων που μετατρέπουν το διοξείδιο του άνθρακα σε διανθρακικό νάτριο.

Αντίστοιχα, η δεύτερη περιλαμβάνει από σενάρια επιστημονικής φαντασίας, όπως είναι η αποστολή δισεκατομμυρίων ανακλαστικών δίσκων σε ένα σημείο μεταξύ της Γης και του Ηλίου και η μετατροπή των σκουρόχρωμων δασών σε ανοιχτόχρωμα λιβάδια, μέχρι την πρόταση διοχέτευσης διοξειδίου του θείου στην ατμόσφαιρα- ότι, δηλαδή, θα συνέβαινε έπειτα από μια μεγάλη έκρηξη ηφαιστείου.

Το πιο «δημοφιλές» σενάριο αυτής της κατηγορίας προβλέπει τον ψεκασμό θαλασσινού νερού στα σύννεφα με στόχο την ανάκλαση του ηλιακού φωτός πίσω στο σύμπαν και επομένως την πτώση της ατμοσφαιρικής θερμοκρασίας.

Το 2009, οικονομολόγοι του Κέντρου Συναίνεσης της Κοπεγχάγης κάλεσαν τις κυβερνήσεις όλου του κόσμου να διοχετεύσουν χρήματα στην διερεύνηση εναλλακτικών μεθόδων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Έχοντας μελετήσει 21 επιστημονικές έρευνες με θέμα το κόστος διαφορετικών τρόπων περιορισμού του φαινομένου του θερμοκηπίου, οι συγγραφείς της σχετικής αναφοράς έκριναν ότι oι κυβερνήσεις όλου του κόσμου δεν πρέπει να εστιάζουν την περιβαλλοντική τους πολιτική στη φορολόγηση ρύπων.

Αντίθετα, η σωτηρία του πλανήτη έγκειται στην ανάπτυξη τεχνολογιών για την «ενίσχυση των σύννεφων με τη χρήση θαλασσινού νερού (called marine cloud-whitening technology). Σύμφωνα με τον επικεφαλής της ομάδας, δρ. Eric Bickel, επενδύσεις ύψους 9 δις. δολαρίων σε τέτοιου είδους τεχνολογίες θα μπορούσαν να «ακυρώσουν» την θερμοκρασιακή αύξηση του τελευταίου αιώνα. Στη λίστα με τις πιο πολλά υποσχόμενες τεχνικές γεωμηχανικής περιλαμβάνονται, επίσης, οι μέθοδοι για την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα.

Απ’ την πλευρά της, η Royal Society της Βρετανίας θεωρεί ότι κάποια από τα σχέδια είναι υπερβολικά τραβηγμένα, αλλά υποστηρίζει ότι η Βρετανική κυβέρνηση θα πρέπει να διαθέσει χρήματα για τη διερεύνηση εναλλακτικών τρόπων αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Στην πιο πρόσφατη σχετική αναφορά της, σημειώνει ότι η γεωμηχανική του κλίματος είναι κάθε άλλο παρά η ιδανική λύση, αναγνωρίζει όμως ότι μπορεί να αποδειχθεί απαραίτητη για τον περιορισμό της πλανητικής υπερθέρμανσης, σε περίπτωση που οι προσπάθειες μείωσης των εκπομπών CO2 αποτύχουν.

Όταν η φύση ουρλιάζει

Η έκρηξη του ινδονησιακού Κρακατόα, τον Αύγουστο του 1883, διατάραξε το κλίμα της γης για αρκετά χρόνια, έριξε την ατμοσφαιρική θερμοκρασία κατά περισσότερο από ένα βαθμό και «έβαψε» το ηλιοβασίλεμα κόκκινο σε διάφορες περιοχές του κόσμου- σύμφωνα με την εφημερίδα Guardian, η θέα της εντυπωσιακής δύσης ήταν αυτό που ενέπνευσε τον Edvard Munch να ζωγραφίσει τη θρυλική «Κραυγή».

Αργότερα, ο Νορβηγός καλλιτέχνης περιέγραψε το μοναδικό θέαμα σαν «μια πελώρια, ατελείωτη κραυγή της φύσης».

Το διοξείδιο του θείου, που εκπέμπεται στην ατμόσφαιρα κατά τη διάρκεια μιας έκρηξης, εμποδίζει ένα μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας να φτάσει στη γη. Το 1991, το ηφαίστειο Pinatubo στις Φιλιππίνες εξεράγη, ψύχοντας τη γη κατά περίπου μισό βαθμό για τουλάχιστον ένα χρόνο.

Ένας τρόπος για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο με τεχνητά μέσα θα ήταν η δημιουργία ειδικών αεροσκαφών, κατασκευασμένων για πτήσεις σε μεγάλα ύψη και εξοπλισμένων με δεξαμενές και ψεκαστήρες. Για να επιτύχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα θα χρειαζόμασταν, σύμφωνα με τη Guardian, την ποσότητα διοξειδίου του θείου ίση με αυτή που εκλύθηκε από το Pinatubo- και αυτό κάθε τρία με τέσσερα χρόνια.

Ελεγχόμενο κλίμα, ανεξέλεγκτη ανάπτυξη

Η ιδέα της διαμόρφωσης των καιρικών φαινομένων κατά παραγγελία δεν είναι κάτι καινούριο, σήμερα όμως είναι η πρώτη φορά που διαθέτουμε την απαραίτητη τεχνογνωσία για την υλοποίηση της. Ο Edward Teller, γνωστός και ως ο πατέρας της υδρογονοβόμβας, και ο συνεργάτης του Lowell Wood συνιστούν τον ψεκασμό της στρατόσφαιρας με από το 1998.

Την άποψη ενστερνίζεται πλήθος συντηριτικών και νεοφιλελεύθερων πολιτικών και ακαδημαϊκών, αρκετοί εκ των οποίων δεν πιστεύουν καν ότι η κλιματική αλλαγή είναι υπαρκτή απειλή. Φυσικά, στο πλευρό τους τάσσονται όσοι επενδύουν στα ορυκτά καύσιμα, αφού η γωμηχανική του κλίματος θα τους επέτρεπε να συνεχίσουν τις προσοδοφόρες δραστηριότητες τους σχεδόν ανενόχλητοι- σαν μιας μορφής από μηχανής θεός.

Μολονότι αποτελούν ένα δελεαστικό σενάριο από οικονομικής πλευράς, αφού δεν θέτουν κανέναν περιορισμό στην «ανάπτυξη», οι όποιες προτάσεις για τον έλεγχο του κλίματος φαίνεται ότι διχάζουν την επιστημονική κοινότητα. Ορισμένοι έχουν εκφράσει ανησυχίες για τις πιθανές παρενέργειες των «πρωτοποριακών» τεχνολογιών, που θα μπορούσαν να αποβούν μοιραίες.

Για παράδειγμα, η διοχέτευση ακόμα μεγάλων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα στους ωκεανούς- που απορροφούν ήδη το ένα τρίτο του πλεονάσματος CO2 από την ατμόσφαιρα- θα αύξανε την οξύτητα τους, καταστρέφοντας τους κοραλλιογενής υφάλους και διαταράσσοντας τα θαλάσσια οικοσυστήματα. Όσο για την εκτόξευση υλικών σκίασης στην ατμόσφαιρας, δεν γνωρίζουμε τι επιπτώσεις θα μπορούσαν να έχουν στο φυσικό περιβάλλον, αλλά και την ανθρώπινη υγεία.

Επιπλέον, τι θα συνέβαινε αν οι υπερδυνάμεις του πλανήτη δεν κατάφερναν να συμφωνήσουν μεταξύ τους, και μία από αυτές αποφάσιζε να πάρει τα ηνία του κλίματος; Ξαφνικά, το ενδεχόμενο ενός «πολέμου για το κλίμα» δεν ακούγεται και τόσο εξωφρενικό.

Αλλά ο πιο σοβαρός κίνδυνος έγκειται στο γεγονός ότι δε μπορούμε να προβλέψουμε τι συνέπειες μπορεί να επιφέρει μια «παρέμβαση» στο κλίμα του πλανήτη- στο παρελθόν, οι απόπειρες του ανθρώπου να «ελέγχξει» τη φύση σπανίως έχουν φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Κείμενο: Χριστίνα Σανούδου

Thursday 6 January 2011

H οικολογία βλάπτει σοβαρά την υγεία;


Υγιές περιβάλλον συνήθως σημαίνει και υγιείς άνθρωποι. Ωστόσο, το πρόβλημα με ορισμένες από τις νέες οικολογικές τεχνολογίες είναι ότι δεν έχουν ακόμα δοκιμαστεί επαρκώς, με αποτέλεσμα οι "παρενέργειες" τους να παραμένουν άγνωστες.

Όσον αφορά τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής, τα οφέλη των λαμπτήρων εξοικονόμησης ενέργειας είναι αδιαμφισβήτητα, γι' αυτό και πολλές χώρες σχεδιάζουν να καταστήσουν τη χρήση τους υποχρεωτική μέσα στα επόμενα χρόνια. Οι μόνες επιφυλάξεις προκύπτουν από τις πιθανές επιπτώσεις τους στην ανθρώπινη υγεια, και ιδιαίτερα από τον πρόσφατο συσχετισμό τους με την ανάπτυξη καρκίνου του δέρματος. Προς το παρόν, τα στοιχεία που έχουμε δείχνουν ότι μάλλον δεν υπάρχει σοβαρός λόγος ανησυχίας, όμως το θέμα χρήζει περισσότερης διερεύνησης, ενώ απαραίτητη είναι και η διευθέτηση της κατάλληλης νομοθεσίας, που θα εξασφαλίζει ότι οι παραγόμενες λάμπες πληρούν τις προϋποθέσεις ασφαλούς λειτουργίας.

Τα πλεονεκτήματα των λαμπτήρων εξοικονόμησης ενέργειας είναι προφανή: η διάρκεια ζωής τους είναι μεγαλύτερη από τις συμβατικές λάμπες- αγγίζει τα δώδεκα χρόνια-, και η ενεργειακή τους κατανάλωση τέσσερις με πέντε φορές χαμηλότερη. Η χρήση μόλις μίας οικονομικής λάμπας μειώνει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ενός νοικοκυριού κατά περίπου 116 τόνους και το λογαριασμό της ΔΕΗ κατά δώδεκα ευρώ το χρόνο.

Αντίθετα με τις λάμπες πυρακτώσεως, η ενέργεια των οικονομικών λαμπτήρων δε μετατρέπεται σε θερμότητα, και έτσι δεν επηρεάζεται η θερμοκρασία του χώρου, ενώ για τον ίδιο λόγο ένας λαμπτήρας εξοικονόμησης ενέργειας 20 βατ φωτίζει όσο και μία συμβατική λάμπα ισχύος 100 βατ. Στην Αγγλία, τη Γερμανία και άλλες χώρες, οι λάμπες πυρακτώσεως αναμένεται να έχουν απαγορευτεί μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια, μέτρο που στο μέλλον σχεδιάζεται να γίνει υποχρεωτικό για όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Η πρώτη προειδοποίηση για τις “παρενέργειες” των λαμπτήρων εξοινοκονόμησης ενέργειας δημοσιεύτηκε το 2007 και αφορούσε την πιθανή πρόκληση ημικρανιών, ιδιαίτερα σε άτομα με ιστορικό σοβαρών πονοκεφάλων. Επίσης, καθώς το φως των λαμπτήρων δύναται να τρεμοπαίζει ανεπαίσθητα, ειδικά σε λάμπες κακής ποιότητας ή παλαιότερης τεχνολογίας, έχουν αναφερθεί περιπτώσεις πρόκλησης ζαλάδας και δυσφορίας σε επιληπτικούς- γεγονός που έχει αναγνωρίσει και η Γερμανική κυβέρνηση.

Η σόβαρότερη όμως κατηγορία που έχει επισυρθεί στους εν λόγω λαμπτήρες είναι ότι, επειδή εκπέμπουν UV ακτινοβολία, μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο του δέρματος. Τα ΜΜΕ της Βρετανίας και της Αμερικής έσπευσαν να ανάγουν τέτοιου είδους υποθέσης σε θέμα μείζονος σημασίας. Εντούτοις, το μόνο που έχει αποδειχθεί μέχρι στιγμής είναι ότι ορισμένα άτομα, που παραμένουν πολύ κοντά σε λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας για μεγάλα χρονικά διαστήματα, δύναται να παρουσιάσουν ερυθρότητα του δέρματος- δηλαδή, κάτι σαν ελαφρύ έγκαυμα.

Επομένως, θεωρείται ότι οι λάμπες μπορούν να δημιουργήσουν πρόβλημα σε όσους εμφανίζουν σοβαρή φωτοευαισθησία. Μάλιστα, οι κυβερνήσεις της Γερμανίας και της Αγγλίας συζητούν ήδη την χορήγηση ειδικής άδειας, που θα επιτρέπει στα άτομα με διαπιστωμένη ευαισθησία στη UV ακτινοβολία να εξακολουθήσουν να χρησιμοποιούν λάμπες πυρακτώσεως ακόμα και μετά την απαγόρευση τους.

Η Βρετανική Υπηρεσία Προστασίας Δημόσιας Υγείας , η οποία ήγειρε το θέμα της επικυνδυνότητας των λαμπήρων για πρώτη φορά παγκοσμίως και πραγματοποίησε μετρήσεις ακτινοβολίας σε τυχαία δείγματα, συνιστά να αποφεύγεται η τοποθέτηση τους σε απόσταση μικρότερη των 30 εκατοστών από το δέρμα. Επισημαίνει, όμως, ότι δεν υπάρχουν στοιχεία που να επιβεβαιώνουν ότι οι λάμπες είναι καρκινογόνες, και παρομοιάζει την ακτινοβολία τους με αυτή που εκπέμπεται σε εξωτερικούς χώρους μία ηλιόλουστη μέρα- και αυτό μόνο για τους “ανοιχτούς” λαμπτήρες, όπου το ελατήριο είναι ορατό.

Από τους 73 λαμπτήρες που ελέγχθηκαν για τις ανάγκες της έρευνας, ακτινοβολία εξέπεμπε περίπου ο ένας στους πέντε “ανοιχτούς”, γεγονός που αποδυκνύει ότι η επικiνδυνότητα διαφέρει από κατασκευαστή σε κατασκευαστή. Κατόπιν τούτου η Υπηρεσία Προστασίας Υγείας απήυθηνε έκκληση στην Ευρωπαική Ένωση να θέσει αυστηρούς κανονισμούς για την παραγωγή και τη χρήση των λαμπών.

Πάντως, οι ειδικοί τονίζουν ότι με την πρόοδο της επιστήμης θα είναι δυνατή η παραγωγή λαμπτήρων με χαμηλότερη ή καθόλου UV ακτινοβολία. Εξάλλου, στο μέλλον εκτιμάται ότι οι οικονομικοί λαμπτήρες θα δώσουν τη θέση τους σε ακόμα πιο σύγχρονες τεχνολογίες φωτισμού, όπως είναι τα LEDs και οι λάμπες πυρακτώσεως προηγμένης μορφής, που αυτή τη στιγμή δοκιμάζονται από τη General Electrics.

Πρόκληση αποτελεί και το ζήτημα της διαχείρησης των οικονομικών λαμπτήρων μετά το τέλος της ζωής τους, αφού τα ίχνη υδραργύρου, που περιέχουν, μπορούν να παρισφρύσουν στο χώμα και τελικά στην τροφική αλυσίδα. Στις ΗΠΑ και τη δυτική Ευρώπη πραγματοποιείται ήδη ανακύκλωση των χρησιμοποιημένων λαμπών, ενώ παράλληλα γίνονται προσπάθειες παραγωγής λαμπτήρων με χαμηλότερη περιεκτικότητα σε υδράργυρο. Πάντως, οι οικολογικές οργανώσεις υπενθυμίζουν ότι η ηλεκτροδότηση λαμπών πυρακτώσεως με ενέργεια από συμβατικά καύσιμα εκλύει στην ατμόσφαιρα πολύ περισσότερο υδράργυρο από ότι περιέχουν οι λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας.

Κείμενο: Χριστίνα Σανούδου

Sunday 2 January 2011

ΓΚΙΩΝΑ, ΧΙΟΝΙ


















Φωτογραφίες: Πάνος Μπαμπαλούκας