Βιομημιτική: Τεχνολογία με την υπογραφή της φύσης

Ακόμα και οι οικολόγοι τείνουν να ξεχνούν πως η φύση, εκτός από ένα πολύτιμο μουσειακό «έκθεμα» που χρήζει προστασίας και σεβασμού, είναι και ένας εξαιρετικά πολυμήχανος εφευρέτης- απόδειξη ότι μέχρι στιγμής κανένα ανθρώπινο δημιούργημα δεν αγγίζει την τελειότητα των φυσικών μηχανισμών.

Από πολύ νωρίς, ο άνθρωπος αντιμετώπισε το φυσικό περιβάλλον ως πηγή έμπνευσης, όταν αναζητούσε λύσεις σε προβλήματα της καθημερινότητας. Σήμερα, όμως, ο όρος «βιομιμητική» προσδιορίζει κάτι πιο συγκεκριμένο: μία ολοκληρωμένη φιλοσοφική θεωρία με πρακτικές εφαρμογές στην αρχιτεκτονική, το design, τη ρομποτική αλλά και τα οικονομικά και την κοινωνική ανάλυση. Ηλιακά πάνελ σε σχήμα φύλλου, μπαστούνια για τυφλούς, που εκπέμπουν υπερηχητικά κύματα όπως οι νυχτερίδες, συσκευές συγκέντρωσης νερού από την ομίχλη και φτερά αεροπλάνου, που θυμίζουν πτερύγια φάλαινας, δεν είναι παρά ελάχιστα παραδείγματα.

Για εκατοντάδες χρόνια- με αποκορύφωμα τη Βιομηχανική Επανάσταση-, τα ανθρώπινα επιτεύγματα θεωρούνταν σαφώς ανώτερα των φυσικών και η τεχνολογία παρουσιαζόταν ως πανάκεια για κάθε είδους πρόβλημα. Ωστόσο, η εποχή κυριαρχίας του ανθρώπου επί της φύσης φαίνεται ότι έχει τελειώσει οριστικά. Οι κάτοικοι των πόλεων διεκδικούν χώρους πρασίνου, οι καταναλωτές στρέφονται προς τα βιολογικά προϊόντα και ο οικολογικός τουρισμός γνωρίζει άνθιση, ενώ το περιβαλλοντικό κίνημα μετρά εκατομμύρια οπαδούς σε ολόκληρο τον πλανήτη. Την ίδια ώρα, ερευνητές κάθε είδους μελετούν τις διεργασίες της φύσης και τις χρησιμοποιούν ως πρότυπα για νέες, βιώσιμες λύσεις σε καθημερινά προβλήματα. Άλλωστε, οι φυσικές λειτουργίες είναι προϊόντα εξελικτικών διαδικασιών που δοκιμάζονται εδώ και εκατομμύρια χρόνια, εν αντιθέσει των σχετικά νέων ανθρωπίνων εφευρέσεων.

Μία τυπική περίπτωση βιομιμητικής αποτελεί το Project TERMES. Προσπαθώντας να διδαχθούν από την εκπληκτική ικανότητα των τερμιτών της Σαχάρας να διατηρούν σταθερά επίπεδα θερμοκρασίας και υγρασίας στις αποικίες τους, παρά τις ραγδαίες εξωτερικές θερμοκρασιακές αλλαγές- από 42 βαθμούς Κελσίου την ημέρα στους τρεις βαθμούς κατά τη διάρκεια της νύχτας- επιστήμονες δημιούργησαν τρισδιάστατες αποτυπώσεις των χαρακτηριστικών φωλιών, που δεν αποκλείεται να παίξουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της αρχιτεκτονικής του μέλλοντος.Ήδη, το σύμπλεγμα γραφείων East gate Center, στην πόλη Χαράρε της Ζιμπάμπουε, παραμένει δροσερό χωρίς καθόλου κλιματισμό και καταναλώνει μόλις το 10% της ενέργειας ενός συμβατικού κτιρίου ίδιου μεγέθους, χάρη σε μία μέθοδο παθητικής ψύξης: Αντιγράφοντας τους τερμίτες, ο αρχιτέκτονας Mick Pearce σύστημα αερισμού με καμινάδες, ανεμιστήρες και υπόγειους θαλάμους.

Σε πειραματικό στάδιο βρίσκονται τα αυτό-επισκευαζόμενα πλαστικά, που μιμούνται την ικανότητα του ανθρώπινου σώματος να επουλώνει τις πληγές του και μπορούν να χρησιμοποιηθούν την κατασκευή αυτοκινήτων, αεροσκαφών ή διαστημοπλοίων. Το “μαγικό” υλικό περιέχει ένα είδος ρετσινιού, το οποίο εκκρίνεται όταν οι επιφάνειες “τραυματίζονται, σχηματίζοντας ένα ισχυρό προστατευτικό “καύκαλο” πάνω από τις ρωγμές και τα σκισίματα. Εξίσου εντυπωσιακό είναι το βιονικό αυτοκίνητο, που σχεδίασε ο Daimler Chrysler για λογαριασμό της Mercedes-Benz. Σε σχήμα του τροπικού ψαριού-κουτιού (boxfish), το αεροδυναμικό όχημα καταναλώνει 20% λιγότερο πετρέλαιο κίνησης και εκπέμπει 80% λιγότερο οξείδιο του αζώτου από ένα συμβατικό αυτοκίνητο κυβισμού.

Από τα ψάρια και τα πουλιά άντλησαν έμπνευση και οι δημιουργοί των φτερών αεροσκαφών Morphing, τα οποία αλλάζουν σχήμα ανάλογα με την ταχύτητα και το ύψος πτήσης, εξοικονομώντας καύσιμα και εκμηδενίζοντας τις αποστάσεις. Στο μεταξύ, επιστήμονες στην Αμερική και την Αυστραλία επιχειρούν να αναπαράγουν την εκπληκτική διαδικασία της φωτοσύνθεσης, έτσι ώστε να διασπούν τα μόρια του νερού σε υδρογόνο και οξυγόνο μόνο με τη βοήθεια του ηλιακού φωτός. Μέσω της τεχνητής φωτοσύνθεσης, το πλεόνασμα διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για την παραγωγή καθαρού καυσίμου οχημάτων.

Το ουσιαστικό πλεονέκτημα της βιομιμητικής, σε σχέση με τη βιομηχανική αντιμετώπιση του περιβάλλοντος ως πηγή πλούτου, είναι πως τέτοιου είδους εφευρέσεις συνήθως δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον . Οι οπαδοί του πράσινου «κινήματος» κάνουν λόγο για «έξυπνη» κατανάλωση, «έξυπνες» πόλεις, «έξυπνα» υλικά και προϊόντα, που λειτουργούν σε συνεργασία με τη φύση αντί για ανταγωνιστικά προς αυτήν, με έμφαση στην εξοικονόμηση ενέργειας και την προστασία του περιβάλλοντος. Οι εφαρμογές της βιομιμητικής καθιστούν δυνατό ένα μοντέλο ανάπτυξης ιδανικό για την ανθρωπότητα του σήμερα, η οποία ζει υπό την απειλή της εξάντλησης των διαθέσιμων φυσικών πόρων και μιας άνευ προηγουμένου οικολογικής καταστροφής. «Το να μαθαίνουμε για το φυσικό κόσμο είναι ένα πράγμα. Το να μαθαίνουμε από τον φυσικό κόσμο- αυτό είναι το κλειδί», υπογράμμισε η Janine Benyus, πρόεδρος του Ινστιτούτου Βιομιμητικής στο Διεθνές Συνέδριο Τεχνολογίας, Ψυχαγωγίας και Σχεδίου.


Εκτός από φουτουριστικά κτίρια και διαστημικά οχήματα, οι βασικές αρχές της βιομιμητικής κρύβονται και πίσω από αρκετά αντικείμενα της καθημερινότητας. Ένα από αυτά είναι το αυτοκόλλητο βέλκρο, το οποίο συνέλαβε ο Ελβετός μηχανικός George de Mestral καθαρίζοντας τη γούνα του σκύλου του από ακανθώδη φυτά. Την υφή του δέρματος του καρχαρία μιμείται το μαγιό Fastskin FSII της εταιρίας Speedo, που ίσως βοήθησε τον Αμερικανό πρωταθλητή της κολύμβησης Michael Phelps να συγκεντρώσει οκτώ χρυσά μετάλλια στους Ολυμπιακούς του Πεκίνου. Τέλος, τα φύλλα του νούφαρου και άλλων φυτών παραμένουν πάντα καθαρά, αφού έχουν την ιδιότητα να απομακρύνουν τα σταγονίδια νερού μαζί με τη βρωμιά. Με τον ίδιο τρόπο, οι ειδήμονες της νανοτεχνολογίας κατασκευάζουν βαφές τοίχων, υφάσματα, κεραμίδια και άλλες επιφάνειες, που αυτοκαθαρίζονται.

Κείμενο – φωτογραφίες: Χριστίνα Σανούδου