Καταστροφή του Μεθανίου: Σενάριο επιστημονικής φαντασίας ή υπαρκτή απειλή;

Πριν 250 εκατομμύρια χρόνια, μια μαζική εξαφάνιση ειδών χωρίς προηγούμενο άλλαξε ριζικά το πρόσωπο της γης. Μόλις το 5% των υδρόβιων και το 30% των χερσαίων οργανισμών κατάφεραν να επιβιώσουν το πέρασμα από την Πέρμια γεωλογική περίοδο στην Τριασική. Τα υπόλοιπα έπεσαν θύματα μιας ακραίας περιβαλλοντικής καταστροφής, η οποία πιθανότατα οφειλόταν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Σήμερα, επιστήμονες προειδοποιούν ότι, σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον, η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι δυνατόν να πυροδοτήσει έναν ολέθριο φαύλο κύκλο γνωστό και ως «καταστροφή του μεθανίου». Θυμίζει σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αλλά δεν είναι παρά μία φυσική διαδικασία: η αύξηση της θερμοκρασίας προκαλεί την έκλυση CH4 από το υπέδαφος του ωκεανού και τους πάγους, που λιώνουν. Το μεθάνιο αρχικά δρα ως ένα αέριο του θερμοκηπίου 20 φορές πιο ισχυρό από το διοξείδιο του άνθρακα και εν συνεχεία μετατρέπεται σε CO2, συμβάλλωντας στην περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας και στην εκπομπή ακόμα περισσότερου μεθανίου.

Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι, μετά από μία δεκαετία σταθερότητας, η συγκέντρωση μεθανίου στην ατμόσφαιρα παρουσίασε άνοδο της τάξεως του 0.5% από τις αρχές του 2007. Μελέτη επιστημονικής ομάδας του MIT, που δημοσιεύτηκε το Νοέμβριο, αποκαλύπτει ότι η αύξηση είναι πλέον διάχυτη σε ολόκληρο σχεδόν τον πλανήτη, ενώ παλαιότερα εμφανιζόταν κυρίως στην Αρκτική. Το φαινόμενο εξέπληξε τους ερευνητές, καθώς οι περισσότερες ανθρώπινες δραστηριότητες, που εκπέμπουν σημαντικές ποσότητες μεθανίου- όπως τα ανθρακωρυχεία και οι διαρροές από αγωγούς φυσικού αερίου- έχουν περιοριστεί. Ελλείψει μίας πειστικής εξήγησης, κάποιοι εξέφρασαν ανησυχίες ότι ο ρόλος του μεθανίου στον παγκόσμιο κύκλο του άνθρακα παραμένει ασαφής ,και επομένως το σενάριο μιας καταστροφής ανάλογης της Πέρμιας- Τριασικής δε μπορεί να αποκλειστεί.

Οι υδρίτες μεθανίου- δηλαδή, μόρια CH4 παγιδευμένα σε μόρια νερού- βρίσκονται ως επί το πλείστον στο μόνιμα παγωμένο έδαφος των πόλων και το υπέδαφος της θάλασσας. Μεγάλο μέρος των πληροφοριών, που διαθέτουμε σχετικά με της πιθανές συνέπειες της αποδέσμευσης των υδριτών, προέρχεται από μελέτες της Πέρμιας περιόδου. Μέχρι τα τέλη της Παλαιοζωικής εποχής, οι απέραντες εκτάσεις της Παγγαίας κατοικούνταν από γιγάντια ερπετά, εκπληκτικά κοράλλια και τεράστια πλέοντα φυτά. Όμως στο τέλος αυτής της περιόδου, η πλειονότητα των ειδών εξαλείφθηκε οριστικά, αφήνοντας ελάχιστες ενδείξεις για τα αίτια της εξαφάνισης.

Σύμφωνα με την επικρατέστερη επιστημονική θεωρία, η καταστροφή ήταν συνέπεια μίας σειράς ηφαιστειακών εκρήξεων στη σημερινή Σιβηρία. Οι μεγάλες ποσότητες μεθανίου και διοξειδίου του άνθρακα, που εκλύθηκαν από τους κρατήρες των ηφαιστείων, συγκεντρώθηκαν στην ατμόσφαιρα προκαλώντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Στη συνέχεια, πιθανολογείται ότι οι υδριτές στους πάγους και το υπέδαφος των ωκεανών άρχισαν να αποδεσμεύουν μεθάνιο, ανεβάζοντας κι άλλο τη θερμοκρασία της ήδη θερμής ατμόσφαιρας. Τα ζώα, που είχαν ανάγκη από υψηλά επίπεδα οξυγόνου, οδηγήθηκαν στον αφανισμό, ενώ τα υπόλοιπα υπέφεραν από την ξηρασία και τα ακραία καιρικά φαινόμενα.

Παλαιότερα, οι επιστήμονες πίστευαν ότι οι υδρίτες χρειάζονται χιλιάδες ή εκατομμύρια χρόνια για να αποσυντεθούν. Ωστόσο, πρόσφατες έρευνες καταδεικνύουν ότι η διαδικασία δύναται να επιταχυνθεί στην περίπτωση ραγδαίων κλιματολογικών μεταβολών, σαν αυτές που βιώνουμε σήμερα. Μόνο κάτω από τους ωκεανούς εκτιμάται πως κρύβονται περίπου δέκα χιλιάδες τόνοι μεθανίου, οι οποίοι είναι ευάλωτοι σε τυχόν αλλαγές θερμοκρασίας και πίεσης. Οι τελευταίες μελέτες της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή υπολογίζουν ότι η θερμοκρασία της γης θα αυξηθεί κατά 1,6 με 6,4 βαθμούς ως το τέλος του αιώνα.

Στο μεταξύ, το WWF προειδοποιεί ότι η συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα είναι κατά 30% πιο υψηλή από ότι στις αρχές της Βιομηχανικής Επανάστασης. Πρόκειται για τα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων 420.000- και πιθανώς 20 εκ.- χρόνων, που σημαίνει ότι η θερμοκρασία θα εξακολουθούσε να ανεβαίνει έστω και αν όλες οι ρυπογόνες ανθρώπινες δραστηριότητες έπαυαν αύριο. Ήδη, αναφορές της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης, υπολογίζουν ότι το 25% των ειδών μπορεί να έχει εξαφανιστεί ως το 2050, ενώ το 90% δύναται να εξαλειφθεί μέχρι το τέλος του αιώνα- και αυτό χωρίς να ληφθεί υπόψιν ο παράγοντας μεθάνιο.

Μολονότι η σημερινή υπερθέρμανση του πλανήτη δεν οφείλεται σε ηφαιστειακές εκρήξεις, είναι δυνατόν να προκαλέσει ανυπολόγιστες καταστροφές στο περιβάλλον και τους ζώντες οργανισμούς. «Ξέρουμε με σιγουριά ότι αυτή τη στιγμή εκλύεται μεθάνιο από τους πόλους», αναφέρει ο καθηγητής Richard Corfield του Βρετανικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου. «Αυτό που δεν μπορούμε να εκτιμίσουμε είναι η διάσπαση υδριτών στους ωκεανούς και κατά πόσο έχουν επιρρεαστεί από την υπερθέρμανση του πλανήτη». Σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας Scripps της Καλιφόρνιας, οι ωκεανοί, που υπό φυσιολογικές συνθήκες απορροφούν το 90% της περίσσειας ατμοσφαιρικής θερμότητας, έχουν αρχίσει να θερμαίνονται αισθητά. Στο Βόρειο Ατλαντικό, θερμοκρασιακή αύξηση παρατηρείται ακόμα και 3.000 μέτρα κάτω από την επιφάνεια- βάθος που κάποτε θεωρούνταν απρόσβλητο σε εξωτερικά κλιματολογικά φαινόμενα.

Για κάποιους επιστήμονες, οι υδρίτες μεθανίου δεν θα αποτελέσουν ουσιαστική απειλή πριν το τέλος της χιλιετίας, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι μία καταστροφή παρόμοια με την Πέρμια-Τριασική θα μπορούσε να συντελεστεί μέσα στον επόμενο αιώνα. Όλοι όμως συμφωνούν πως, αφ’ης στιγμής ξεκινήσει, η διαδικασία έκλυσης ολοένα και περισσότερου μεθανίου θα είναι ανεξέλεγκτη, μη αναστρέψιμη και κατά πάσα πιθανότητα ολέθρια.

Κείμενο: Χριστίνα Σανούδου